Ανζελίκ Κουρούνη: «Τα φασιστικά κινήματα ήταν πάντοτε έμμονη ιδέα για μένα»
Μεγαλωμένη σε ένα περιβάλλον «χρωματισμένο» από αναμνήσεις, αφηγήσεις και βιώματα έντονα αντιφασιστικού χαρακτήρα, η δημοσιογράφος και σκηνοθέτρια Ανζελίκ Κουρούνη ανέπτυξε από μικρή ηλικία ένα προσωπικό ενδιαφέρον για το ναζισμό. Έχοντας, πλέον, εγκατασταθεί στην Ελλάδα, ερευνά επί δυόμισι δεκαετίες συστηματικά και με συνέπεια το φαινόμενο της νεοναζιστικής συμμορίας της Χρυσής Αυγής. «Καρπός» της πολυετούς ενασχόλησής της είναι, μεταξύ άλλων, 3 ντοκιμαντέρ. Το πιο πρόσφατο, με τίτλο Χρυσή Αυγή: Προσωπική Υπόθεση, προβάλλεται σε πανελλήνια πρεμιέρα στο 18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Με αυτήν την αφορμή, συνομιλήσαμε με την σκηνοθέτρια.
Με ποια έννοια είναι για σας προσωπική υπόθεση η ενασχόληση με τη Χρυσή Αυγή και το φαινόμενο του ναζισμού, γενικότερα;
Με την έννοια ότι τα φασιστικά κινήματα ήταν πάντοτε κάτι που αποτελούσε έμμονη ιδέα για μένα. Πάντα προσπαθούσα να καταλάβω τα φαινόμενα του ναζισμού στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και της Άκρας Δεξιάς στο Μεσοπόλεμο, του φρανκισμού, του φασισμού στη Λατινική Αμερική, διότι με ενδιέφεραν ιστορικά και ένιωθα τον εαυτό μου εμπλεκόμενο συναισθηματικά, δεδομένου ότι ο σύντροφός μου είναι Εβραίος, εγώ είμαι αριστερή κι ένας από τους γιους μου είναι gay, οπότε ξέρω πως συγκεντρώνω στην ίδια μου την οικογένεια ό,τι αυτή η πολιτική ομάδα θέλει να εξοντώσει.
Μεγάλωσα μέσα σε ένα σωρό πολεμικές αναμνήσεις. Μέρος της οικογένειάς μου προερχόταν από την Πολωνία και δεν υπήρχε μέρα που η μακαρίτισσα η θεία μου η Άννα να μη μου μιλούσε για την εισβολή των Ναζί στη χώρα, πώς τουφέκισαν τον αδερφό της, ο οποίος ήταν αντιστασιακός. Μετά, ήταν η γιαγιά μου, που μου μιλούσε για τους Ιταλούς στην Κάλυμνο. Η αδερφή της γιαγιάς μου, η Νομική, ήταν εκείνη που ξεκίνησε τον πετροπόλεμο στην Κάλυμνο εναντίον των Ιταλών. Ο πεθερός μου ήταν στη Γαλλική Αντίσταση, στην ομάδα που απελευθέρωσε το Μπορντό. Η πεθερά μου έβγαζε το αστέρι της και περνούσε τις γραμμές, για να φέρει φαγητό στις αδερφές της στο σπίτι, το οποίο ήταν υπό κατάληψη.
Όταν ήμουν νέα, στα 12, είχε ενταχθεί στους κόλπους της Διεθνούς Αμνηστίας. Εκείνη την εποχή, δίναμε μάχη εναντίον των ολοκληρωτικών και των φασιστικών καθεστώτων της Λατινικής Αμερικής. Τότε ζούσα στη Γαλλία, φέρναμε ομάδες αντιφρονούντων, όπως οι Quilapayun από τη Χιλή. Αυτή η μαύρη περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας ήταν κάτι που ήθελα να ερευνήσω. Δεν καταπιάστηκα, επομένως, με τη Χρυση Αυγή τώρα που έγινε φαινόμενο, αλλά από τότε που ήρθα στην Ελλάδα, δυόμισι δεκαετίες πριν. Θυμάμαι τον Μιχαλολιάκο να τραγουδάει τραγούδια του φύρερ στα γερμανικά. Είχα πάρει συνέντευξη από τον Περίανδρο. Εκείνη την εποχή, ήταν μια μικρή ομάδα της τάξης του 0.2%. Παρόλα αυτά, ήθελα να μάθω πώς σε μια τόσο καταπονημένη γη μπορεί έστω και το 0.2% να υπάρχει. Όταν, μετέπειτα, μπήκε στη Βουλή, ήταν ένας επιπλέον λόγος να ασχοληθώ ως ανταποκρίτρια.
Ενώ στη Γαλλία το Εθνικό Μέτωπο προσπαθεί να ωραιοποιήσει τον εαυτό του, με τα μέλη του να βγάζουν τις μαύρες μπλούζες αντικαθιστώντας τις με κουστούμια και ταγιέρ Chanel, να μη χρησιμοποιούν βία και να έχουν υποβάλει μηνύσεις σε όσους τους λένε ακροδεξιούς, στην Ελλάδα η Χ.Α. όσο πιο βίαιη γίνεται, τόσο περισσότερο ανεβαίνει. Υπάρχουν ομάδες και ολόκληρα μέρη της ελληνικής κοινωνίας που θα βρεθούν σε σύγχρονες Μακρονήσους, αν η Χ.Α. έρθει στα πράγματα.
Βρήκατε απαντήσεις στα ερωτήματά σας;
Πιστεύω πως το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα είναι τέτοιο που, αν γίνουν εκλογές, θα έχουμε εκπλήξεις. Μία απάντηση είναι η κρίση, αλλά όχι μόνο αυτή, διότι σε τέτοιες συνθήκες μπορείς να κινηθείς πιο αριστερά ή πιο δεξιά. Δεν μπορούμε να πούμε ότι οι Έλληνες δεν είναι πληροφορημένοι. Δεν καταλαβαίνω πώς το 2015 υπάρχουν άνθρωποι που ψηφίζουν φασιστικό κόμμα, όπως κι αν αυτό λέγεται. Υπάρχει, βέβαια, δυσπιστία απέναντι στα ελληνικά Μ.Μ.Ε. Όταν, για παράδειγμα, μέσα ένα βράδυ, οι δημοσιογράφοι που προηγουμένως «έγλειφαν» τη Χ.Α. εξελίχθηκαν στους σκληρότερους διώκτες της, αυτό κάνει πιο εύθραυστο το αποτέλεσμα μιας δημοσιογραφικής έρευνας. Δεν το πιστεύουν οι πολίτες, κι ας είναι αλήθεια. Το ότι υπάρχουν ανοιχτοί «λογαριασμοί» από την εποχή του Εμφυλίου το έβρισκα, επίσης, μπροστά μου συνεχώς. Όταν μιλάς με αριστερούς, έχεις αποκλειστικά την εκδοχή του θύματος. Κάτι διαφορετικό, αν απευθυνθείς σε έναν δεξιό ή έναν φασίστα. Ποιος τους είπε ότι οι νεκροί του Γράμμου, έστω οι δεξιοί, θέλουν μνημόσυνο από τη Χ.Α.; Λείπει, εξάλλου, μια επιτροπή αποτελούμενη από άτομα όλων των πολιτικών παρατάξεων που θα διαλευκάνει τι ακριβώς συνέβη την περίοδο του Εμφυλίου.
Δεδομένης της δημόσιας αντίθεσής σας στη Χ.Α., πώς καταφέρατε να προσεγγίσετε στελέχη και μέλη της;
Για να μπορέσω να μιλήσω με άτομα της Χ.Α. χρειάστηκα χρόνια. Να ξεκαθαρίσω ένα πράγμα, πάντως: δεν είπα ότι ήμουν χρυσαυγίτισσα, ούτε πως ήμουν θετική προς τις ιδέες τους. Πάντοτε έλεγα την αλήθεια, ότι ήθελα να καταλάβω τι γίνεται, τι σκέφτονται οι χρυσαυγίτες. Σε καθετί που έκαναν, από το πιο μεγάλο μέχρι το πιο μικρό, ήμουν εκεί. Συνήθισαν. Η επιμονή αποδίδει. Υποθέτω και πως δε θεωρήθηκα επικίνδυνη. Εκεί, έπαιξε ρόλο ο ρατσισμός κατά των μικροκαμωμένων, χοντρών γυναικών. Αν ήμουν μια ψηλή, ξανθιά, καλοντυμένη, το αποτέλεσμα δε θα ήταν το ίδιο.
Υπήρξαν στιγμές που νιώσατε φόβο;
Πάντοτε τον ένιωθα. Όποιος υποστηρίζει ότι δε φοβάται είτε είναι ηλίθιος, ή λέει ψέματα. Δεν υπήρξε ούτε μία φορά από όσες πήγα για συνέντευξη που να μην είμαι σε αυτοάμυνα, ιδίως αφότου είχα ολοκληρώσει τις δύο πρώτες μου ταινίες. Γιατί ποτέ στις ανταποκρίσεις μου δεν έπαψα να τους αποκαλώ αυτό που είναι: νεοναζί. Στην πρώτη ταινία που είχα γυρίσει σχετικά με τη Χ.Α. για λογαριασμό της ελβετικής τηλεόρασης (2013), είχα καταπιαστεί με τη σχέση Χ.Α-Εκκλησίας. Έπειτα, γύρισα για το ARTE (2014) ένα τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ για τις προεκλογικές υποσχέσεις της Χ.Α. Για να συνεχίσω, το μόνο μου άγχος ήταν μήπως είχαν δει το 8λεπτο. Δεν το είχαν δει. Όταν βγήκε στο ίντερνετ η δουλειά στο ARTE, τους ζήτησα να την «κατεβάσουν», όπως και έπραξαν, διότι, αν έπεφταν πάνω σε αυτή, θα την είχα «βαμμένη».
Ήθελα, λοιπόν, να κάνω μια μεγάλου μήκους ταινία, αλλά δεν είχα τα χρήματα. Η δουλειά μου, λοιπόν, ως ανταποκρίτρια χρηματοδοτούσε, ουσιαστικά, την ταινία και ο σύντροφός μου ήταν εκείνος που γέμιζε το ψυγείο. Στην πορεία, προέκυψε η συνεργασία με τα απίστευτα παιδιά του Omnia TV. Χωρίς αυτά, δε θα είχε βγει η ταινία. Δούλεψαν και συνεχίζουν να δουλεύουν αφιλοκερδώς. Για να καταλάβεις, μόνο για τους σκληρούς δίσκους- σε διπλές και τριπλές κόπιες, αν τύχαινε κάτι- ξοδέψαμε 3.000 ευρώ. Αισθάνομαι ευγνωμοσύνη και συνάμα ντροπή απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους, γιατί δεν πληρώθηκαν. Αν ήταν τα χρήματα το ζητούμενο, η ταινία δε θα είχε ολοκληρωθεί. Όσοι καταπιάστηκαν, το έκαναν γιατί ήθελαν. Όπως κι ο Άρης Χατζηστεφάνου και ο Μάρκος Γκαστίν, που μου έδωσαν υλικό, το οποίο, λογικά, έπρεπε να έχουν πουλήσει. Ήταν μια απίστευτη περιπέτεια αληλεγγύης.
Ποια είναι η γνώμη σας για τη δίκη της Χ.Α.;
Θεωρώ ότι είναι καλό που υπάρχει, αλλά άργησε πολύ και πιθανόν θα λειτουργήσει υπέρ της Χ.Α. Ενδέχεται να βγει «καθαρή» και ωφελημένη ως πολιτικό κόμμα. Δεν μπορείς σε μια νύχτα να κάνεις όσα δεν έκανες επί δεκαετίες. Το πώς και πού εξελίσσεται η δίκη είναι, εξάλλου, προβληματικό- και αυτό υπέρ της. Παρά τις προσπάθειες των δικηγόρων της πολιτικής αγωγής, είναι πιθανόν η δίκη να μην αποδώσει αυτό που ήταν να αποδώσει. Το γεγονός, ας πούμε, ότι τα στελέχη της μπαινόβγαιναν στη φυλακή και ούτε καν εμφανίστηκαν στο εδώλιο θα λειτουργήσει υπέρ των οπαδών ή των πιθανών οπαδών της. Είτε είναι ένα κόμμα όπως τα άλλα, που έχει τα ίδια δικαιώματα με όλα τα άλλα, είτε δεν είναι. Σ’ αυτό είχε απολύτως δίκιο η Ζωή Κωνσταντοπούλου- και την έβγαλαν και χρυσαυγίτισσα. Ένα άλλο ζήτημα, πως η πολιτική αγωγή δεν είχε αρκετό χρόνο να μελετήσει τη δικογραφία.
Το θέμα είναι αν αυτό ήταν συνειδητό και σκόπιμο ή προϊόν αμέλειας.
Αυτό δεν μπορώ να το ξέρω. Έτσι όπως πάνε τα πράγματα, όμως, θα καταδικαστούν τα «δεύτερα μαχαίρια», αυτοί που εκτελούσαν, κι όχι εκείνοι που έδιναν τις διαταγές- κι αυτό ήταν το ζητούμενο. Μακάρι να βγω ψεύτρα- διότι η πολιτική αγωγή δίνει απίστευτη μάχη- αλλά η δίκη διεξάγεται χωρίς κανέναν βουλευτή της Χ.Α. στην αίθουσα και σύντομα βγαίνει ο Ρουπακιάς… Κάτι ακόμα. Δε βρίσκονται στο εδώλιο για ίδρυση εγκληματικής οργάνωσης, αλλά για ένταξη και συμμετοχή, που θα λειτουργήσει, όπως και τα προαναφερθέντα γεγονότα, υπέρ τους, παρά την προσπάθεια της καταπληκτικής ομάδας των συνηγόρων πολιτικής αγωγής.
Τι προσδοκίες έχετε από αυτό το ντοκιμαντέρ σε επίπεδο πρόσληψης από το κοινό;
Αρχικά, θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι πρόκειται για ομαδική δουλειά- με το Omnia TV, το ARTE, τη Yemaya Productions, τον Thomas Ιacobi, ο οποίος ήταν σε όλα τα γυρίσματα και του την έπεσαν οι χρυσαυγίτες, τον σύντροφό μου που 5 χρόνια κοιμάται και ξυπνάει με τη Χ.Α., ενώ δεν το ήθελε, όσους ασχολήθηκαν με τις μεταφράσεις, όσους έχω τσακωθεί. Θυμάμαι τους τσακωμούς με νοσταλγία! Αυτό που προσδοκώ είναι να πραγματοποιηθούν όσο περισσότερες προβολές είναι δυνατόν σε χώρες και πόλεις και να γίνει συζήτηση, ιδίως στις μέρες μας που ακροδεξιά- και κάποια ανοιχτά φασιστικά- κόμματα έχουν πάρει την κατάσταση πάνω τους στην Ευρώπη, με αφορμή και το μεταναστευτικό. Τώρα ετοιμάζουμε ένα υποτιτλισμό του ντοκιμαντέρ στα γερμανικά, ενώ υπάρχει η περίπτωση να προβληθεί τον Ιούνιο στην Ουκρανία, καθώς και στο ευρωκοινοβούλιο- πάντα αφιλοκερδώς. Θα κάνουμε τη μεγάλη πρεμιέρα στις 21 Απριλίου στην Αθήνα.
Περισσότερες πληροφορίες για την ταινία στο επίσημο site της https://goldendawnapersonalaffair.com/el/
Το ντοκιμαντέρ της Ανζελίκ Κουρούνη Χρυσή Αυγή: Προσωπική Υπόθεση προβάλλεται στο πλαίσιο του 18ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης την Τρίτη 15 (Ολύμπιον, 20:30) και την Πέμπτη 17 Μαρτίου (αίθουσα Σταυρός Τορνές, 13:15).